يكي از
فضائلي كه فوق‌العاده پيش خدا مطلوب است، حالت توبه از گناه است. يعني انسان يك
حالت خضوعي، يك حالت سرافكندگي و دل‌شكستگي از گناه در مقابل خدا داشته باشد.
برگشت از نفس امّاره به آن بُعد ملكوتي. برگشت از سوي شيطان به سوي رحمان. برگشت
از اين دنياي فاني و توجه به آخرت؛ و بالاخره حالت خضوع، حالت خشوع و سرافكندگي در
مقابل خدا. اين يك «حالت» است. اگر گفتاري هم در كار باشد، بايد از اين حالت
سرچشمه بگيرد تا توبه شود. صرف گفتن «استغفر الله ربّي و اَتُوبُ اِليه»
ثواب دارد. ذكري است از اذكار. ذكرِ فوق‌العاده مطلوبي هم هست. اما اين ذكر اگر از
دل سرچشمه بگيرد، به اين مي‌گويند «توبه». اما اگر لقلقه ی زبان باشد، به فرموده ی
اميرالمؤمنين(ع)، اين توبه نيست، فقط ذكري است و ثواب دارد. آن كه در قرآن شريف
بيش از صد آيه براي آن آمده است، آن حالتي است كه براي دل پيدا مي‌شود. چيزي كه
خدا خيلي دوست دارد. به اندازه‌اي كه در روايات مي‌خوانيم: اگر كسي در شب تاريك
زاد و راحله‌اش را گم كرده باشد و ناگهان پيدا كند، چقدر خوشحال مي‌شود؟ اگر بنده‌اي
توبه از گناه كند، پروردگار عالم بيش از اين خوشحال مي‌شود[1]؛ و بالاخره آن كه قرآن
مي‌فرمايد:
(اِنَّ اللهَ يُحِبُّ
التَّوّابينَ)[2]
آدمي كه
توبه كند، گناهكاري كه برگردد از كار زشتش و خود را اصلاح كند، خدا اين را دوست
دارد. خدا آن دلي را كه به واسطه ی آب توبه پاك شود، دوست دارد.
اين
شبها، قرآن سرگذاشتن خيلي ثواب دارد. براي اينكه هم توبه است و هم دعا؛ و اين دو
از نظر قرآن و اهل بيت خيلي مطلوب است. اما يك وقت فقط دعا است. فقط گفتن
«استغفرالله» و گفتن «العفو» و امثال اينها است كه ذكر است و دعا است، گرچه مطلوب
است اما كارساز نيست. توبه ی واقعي نيست. توبه ی حقيقي نيست. توبه ی واقعي مال دل
است نه مال زبان. دعاي حقيقي مال دل است نه مال زبان.
اگر دل
در مقابل پروردگار عالم خاضع و سرافكنده شد، و يك حالت خشوعي در دل پيدا شد كه
خواه ناخواه اشك جاري مي‌شود و زبان هم گوياي به «العفو العفو» مي‌شود. در
چشم و صورت و بدن حالت خضوعي پيدا مي‌شود. و استغفرالله او يكي پس از ديگري بلند
مي‌شود. اين مال دل است. اگر كسي بخواهد توبه و دعايش كاربردي براي او داشته باشد،
بايد دل را صاف و درست كند؛ در دل بايد سرافكندگي در مقابل خدا را ايجاد كند؛ و
اين از معرفت سرچشمه مي‌گيرد. هر چه معرفت انسان به خدا بيشتر باشد، اين حالت براي
او بيشتر پيدا مي‌شود. اهل دل توبه را به سه قسم تقسيم كرده‌اند:
پي نوشت
ها:
[1].
اصول كافي، جلد 4، صفحه ی 180 (باب التوبه).
[2]. سوره ی بقره، آيه ی 223.